Urk uit isolement verlost door kabel
Het eiland Urk zat met smart te wachten op een telegraaf- en telefoonverbinding met de vaste wal. De daarvoor bestemde kabel werd in 1897 vanaf Urk uitgerold in de Zuiderzee (richting Schokland en Kampen), maar bleek te kort te zijn! Toch kon, na enige weken oponthoud, op 26 september 1897 het eerste “draadbericht” van en naar het Rijkstelegraafkantoor te Kampen vanaf het eiland worden verzonden.
Roep om telefoonverbinding
Het verzenden van een bericht of een brief van en naar Urk bleef tot 1897 behelpen. Soms waren de poststukken dagen of weken onderweg. Vandaar dat de roep op het eiland om een telegraaf- en telefoonverbinding steeds groter werd. In Kampen was er al een Rijkstelegraafkantoor (sinds 1857) en in Enkhuizen ook (sinds 1859). Op Urk kwam het hulptelegraafkantoor er pas in 1897, met L. Hoekman en zijn opvolger J. Buigholt als “kantoorhouder en brievengaarder”.
Kabel te kort
Op 8 juli 1897 werd vanuit de haven van Urk gestart met het leggen van de eerste telegraaf- en telefoonkabel, van 20.000 meter lang, naar Schokland en vandaar naar Kampen. Was het zuinigheid of een misrekening? De kabel bleek te kort zijn, “honderden meters, terwijl de verbinding van den kabel met Kampen mede op moeilijkheden stuitte.” Enige vertraging was het gevolg, maar op 26 september 1897 kon toch, met positief resultaat, het eerste “draadbericht” met het Rijkstelegraafkantoor te Kampen plaats vinden. De kabel kwam bij Urk aan de voet van de Vuurtoren boven water en werd door de steenglooiing heen bovengronds naar het “post- en telegraafkantoor” in de woning Wijk 4-112 geleid. Voor de bovengrondse leiding (over de huizen) moesten palen van 14 meter hoogte worden geplaatst.
Weinig privacy
De kabelverbinding was op het juiste moment tot stand gekomen. In december 1897 zorgde de hevige winterstorm voor veel spanning, vragen en ongerustheid op het eiland. Waren de vissers in Nieuwe Diep en IJmuiden behouden terug gekeerd? Van de enige telegraaf- en telefoonverbinding werd door de eilanders veelvuldig en dankbaar gebruik gemaakt. Veel privacy hadden de “aanroepers” echter niet want iedereen kon in de kleine ruimte van het telegraaf- en telefoonkantoor Wijk 4-113 meeluisteren. Wanneer een eilander een telegram doorgaf, hoorden de andere bezoekers de inhoud ook. Hetzelfde gold voor een brief die geciteerd werd en door L. Hoekman of J. Buigholt opgeschreven.
Uitbreiding
De (te) kleine ruimte werd een doorn in de ogen van de eilanders. Niets kon geheim blijven. Toen het aantal telegrammen de grens van 6000 (op jaarbasis) passeerde, was de maat vol. De gemeenteraad besloot het post- en telegraafkantoor uit te breiden en de enige telefooncel te verplaatsen en goed te isoleren. Een wachtlokaal moest er voor zorgen dat aan de balie vertrouwelijke gesprekken konden worden gevoerd.
Deze verandering in 1912 ging gepaard met de aanleg van een tweede kabel (intercommunaal) vanaf Urk, richting Kampen. De bemanning van de zomersleepboot “Vitesse” uit Zwolle en het klipperschip “Gerrigje” uit Hasselt klaarde deze klus.
De eerste acht aansluitingen
Op 15 januari 1913 kon de “intercommunale telefoonverbinding”, tussen Urk en Kampen, in gebruik worden genomen. De eerste acht aangesloten personen en bedrijven op het eiland waren P. Keuter sr., G. Snoek, J. Brouwer, A. Hoekman en H. Kagei, alsmede het raadhuis, Hotel Hoekstra en de Haringrokerij Lichtendahl. Uiteraard werd ook de nieuwe telefooncel, nu aan de westzijde van het postkantoor, op de kabel aangesloten.
Tijdens de ingebruikname van de telefoonlijn belden de gebruikers op het eiland eerst elkaar op en daarna pas mensen aan de wal. Verbazing was groot, dat door een “draad” met elkaar kon worden gesproken. Weliswaar gebrekkig, krakend, met storingen, maar toch … een wonder. Weliswaar waren er nog mensen nodig om de verbindingen tot stand te brengen, maar dat werd niet als een probleem gezien. Het aantal aangeslotenen op het eiland breidde gestaag uit. Pas in 1954 werd het telefoonverkeer vanaf en naar Urk geheel geautomatiseerd.
Palen werden zendmasten
De kabels voor de telegraaf- en telefoonverbinding in 1897 en 1912 kwamen boven water bij de Vuurtoren en gingen bovengronds over de huizen heen. De bovengrondse leidingen verdwenen echter in de loop van de jaren onder de grond. Ook de palen verdwenen. Wie had toen kunnen bevroeden dat nieuwe palen op Urk, zonder draad, zouden worden geplaatst in de vorm van zendmasten.
Werden in 1913 vijf personen en drie bedrijven op het telefoonnet aangesloten. Honderd jaar later brachten enkele zendmasten op Urk alle inwoners in verbinding met de gehele wereld.
Rien Bogerd
Telefoonboek uit 1913
