Accijns op Urker bier - Stichting Urker Uitgaven

Hoe leuk het onderzoek doen naar de geschiedenis van Urk ook is, we zullen er niet snel een Nobelprijs mee winnen. Dat komt natuurlijk enerzijds omdat er helemaal geen Nobelprijs voor Geschiedenis bestaat, maar ook, laten we eerlijk zijn, op het toneel van de wereldgeschiedenis spelen we slechts een marginale rol. We tellen echter onze zegeningen, als een artikel over Dikke Teunis-bier anderen inspireert om het bier opnieuw te brouwen, dan zijn we daar best trots op. Sterker nog, zo’n artikel proeft naar meer. Als je dan in de archieven een document tegenkomt waarin jonkheer Johan van de Werve in 1618 de inwoners op Urk toestaat dat ‘genoemde burgers van Urk het bieraccijns van twee blancken per ton bier mogen innen’, dan is onze interesse gewekt. Twee blanken per ton bier komt overigens neer op anderhalve stuiver. Een blanke, afkomst van blanc, was een dunne zilveren munt, gemaakt van goed zilver.

Kermisbier

Er was echter een uitzondering; er mocht geen accijns worden geheven op craembier. Kraambier is geen bier wat je drinkt wanneer je in de kraam ligt, maar kermisbier. De reden waarom er geen accijns op kermisbier mocht worden geheven? Dit was om het vogel- of papegaaischieten te bevorderen, een viering die traditioneel na Pinksteren plaatsvond.

Papegaaischieten

Jacoba van Beieren schiet te Goes naar de papegaai, ca. 1430 - Rijksmuseum, Netherlands - Public Domain. — Jacoba van Beieren doet mee met papegaaischieten – 1430

De jonkheer vond deze traditie zo belangrijk dat hij de volledige bieraccijns die tussen Pasen 1617 en Pasen 1618 was geheven, aan de burgers van Urk schonk “eveneens ter ere van het schieten naar de vogel dat tijdens de komende Pinksteren van 1618 (zo God het wil) zal plaatsvinden.” Daarbovenop schonk hij jaarlijks twaalf gulden om de viering te ondersteunen zolang dit gebruik voortduurde.

Papegaaischieten, ook wel koningschieten, was een gebruik dat in grote delen van Europa populair was. Olftert Dapper geeft een beschrijving van hoe dat papegaaischieten op Urk in z’n werk ging;

Op Pinkstermaandag na het preken, was het een gewoonte om een gaai op te richten … degenen die de gaai als eerste velde, werd tot Koning uitgeroepen. Hij werd dan door de ganse menigte met zingen en vreugdetekenen naar zijn huis werd gebracht. Daar werd een maaltijd, waar ieder zijn deel aan gaf, aangericht. De koning, en de door hem gekozen koningin kregen een groen bekranst. Groene taken boven hun hoofden, groene zoden aan hun zijden. De koningin droeg de hoed van de koning, deze was met zilveren gaaitjes behangen. In enige dagen tijd werden dan enige vaten bier ‘uitgeveegd’. Een speciale schout en schutmeesters werden aangesteld om de orde te bewaken, en degene die bier morste te beboeten.

Je kon dus een boete krijgen voor het morsen van bier! Onze voorouders namen het drinken van bier heel erg serieus. Helaas ontbreekt een recept van het kermisbier in onze bron,maar de brouwers van Bokker Bier mogen hier hun eigen fantasie wat ons betreft de vrije loop laten.

De bron

De brief van Johan van de Werve kwam ik toevallig op het spoor in het Archief van Overijssel. In de tijd voor digitale archieven, spaarden sommige mensen oude aktes. Deze brief kwamen we tegen in de verzameling van P.W.J.H. Cort van der Linden. Pieter Cort van de Linden (1893-1969) was burgemeester van Groningen. Hoe hij aan deze brieven is gekomen en hoe die later in het archief van Overijssel terecht zijn gekomen, is me niet bekend. Interessant zijn ook de brieven in zijn verzameling tussen de Urker schout en de dominee. Wellicht kunnen we daar in de toekomst nog eens een complete kroniek aan wijden.