In de vroege middeleeuwen stroomde het water van de Rijn ten westen van Urk langs Utrecht via het Vlie naar het noorden. De IJssel stroomde onder Urk in het Almere, en boven Schokland samen met het water van de Overijsselse Vecht boven Urk langs, om dan onder Stavoren in het Vlie uit te monden. Bij laagwater was het mogelijk om op bepaalde plaatsen deze rivieren over te steken, maar naarmate het waterpeil verder steeg, werd Urk steeds meer een eiland. Het is daarom begrijpelijk dat Urk soms werd aangeduid als een “gebied”, soms als een “eiland” en soms als “de eilanden Urk”.
In 734 versloeg Karel Martel definitief de Friezen bij de Boorne. Hij schonk het zuidelijke gebied aan het bisdom in Utrecht, om van daaruit de Friezen te gaan bekeren. Destijds was Stavoren de belangrijkste plaats in Friesland. Samen met Medemblik was het in de 7e en 8e eeuw uitgegroeid tot een belangrijke internationale handelsstad, vooral in de zouthandel met de Oostzee. Het zout werd gewonnen uit het lage veengebied in de omgeving, mogelijk ook bij Nagele, destijds de belangrijkste haven van het eiland Urk. Dit dorpje NaNagelkan trouwens meer in de buurt van het huidige Tollebeek worden gesitueerd dan bij het Nagele zoals we dat nu kennen.
Begin van de geschreven geschiedenis van Urk
En zo begint dan in het jaar 966 de geschreven geschiedenis van Urk, zoals blijkt uit oorkonden die voor kloosters zijn opgesteld. Keizer Otto de Grote schonk het noordelijke deel van het territorium Urk aan zijn broer Bruno die abt was van het Pantaleon-klooster in de stad Keulen. Je zou kunnen zeggen dat Urk aan de middeleeuwse snelweg lag voor de handel. Via de Rijn, de IJssel en de rivier die destijds boven Urk langsliep kon je relatief gemakkelijk van Keulen naar Urk reizen. Niet voor niets ontstond langs deze route toen ook het handelsverbond van de Nederlandse en Duitse Hanzesteden: groepen van kooplieden werden Hanse genoemd, en vanaf de middeleeuwen verbonden hun steden zich met elkaar. Het zal voor velen een verrassing zijn dat ook Urk daarin een rol speelde.