Canon

Door de geïsoleerde ligging heeft Urk in de negentiende eeuw de belangstelling van diverse wetenschappers. Zij verwachten op het eiland de oermens nog te vinden en dat heeft diverse onderzoeken tot gevolg. Uit al die metingen komt naar voren dat Urkers tot de langste mensen behoren in Europa en sterk gebouwd zijn. Ze hebben een goede gezondheid, maar blijken niet minder kwetsbaar te zijn voor de vele besmettelijke ziektes die overal heersen.

Wie op het eiland woont, blijft daar ook meestal. De vissers hebben hun eigen boten, waarmee ze Urk wekelijks verlaten. Wie verder van of naar het eiland wil, moet gebruikmaken van deze vissersschepen of de beurtvaart van en naar het eiland. De post van en naar Urk wordt per zeilschip vervoerd. In de negentiende eeuw is dat maximaal drie maal per week.

Nederland is tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) neutraal, maar toch gaat de oorlog aan Urk niet voorbij. Het afgelegen eiland in de Zuiderzee, waar op dat moment zo’n drieduizend mensen wonen, blijkt de uitgelezen plek voor het interneren van Belgische, Franse en Britse officieren. Er wordt een houten barak gebouwd. Urker mannen worden ingezet als bewakers. Voor de officieren wordt Urk hun Elba.

Het kleine eiland Urk kan in de loop der eeuwen niet altijd alle monden voeden. Vaak noodgedwongen vertrekken Urkers naar de vaste wal om daar geld te verdienen. De meesten keren terug, maar soms vestigen Urkers zich permanent op het vasteland.

Het ontstaan van de Zuiderzee in de vroege Middeleeuwen is het gevolg van stormvloeden en overstromingen. De zoute zee brengt de Urkers weliswaar een nieuw bestaansmiddel in de vorm van nieuwe soorten visserij, maar vaak uit nood geboren: stukken land zijn overstroomd of weggeslagen, waardoor landbouw onmogelijk wordt. Eeuwenlang is de Zuiderzee een ‘monster’, dat kustverdedigingen openbreekt en land overspoelt, met grote materiele schade en vele slachtoffers als gevolg. Aanleiding voor het indienen van tal van plannen om de Zuiderzee van de Noordzee te scheiden. Het bekendst is het plan van Hendrik Stevin, al uit de zeventiende eeuw. Technisch gezien worden alle plannen echter onuitvoerbaar geacht. Wanneer in 1825 grote gebieden in Noord-Holland, Friesland en Overijssel overstromen, wordt de noodzaak om maatregelen te nemen ingezien en worden de plannen serieuzer.

De Tweede Wereldoorlog gaat aan Urk niet voorbij. Het begint met de algemene mobilisatie van 29 augustus 1939, die wordt afgekondigd door de spanningen in Europa als gevolg van de gebiedsuitbreidingen van Duitsland. Ook alle Urker mannen geboren tussen 1904 en 1920 worden opgeroepen voor militaire dienst. Zij begeven zich naar de verzamelplaatsen in het land. Ook de Urker vloot krijgt te maken met beperkingen.

De vlag gaat op Urk halfstok als in 1932 het laatste gat in de Afsluitdijk wordt gedicht en de Zuiderzee ophoudt te bestaan. Feestelijk is daarentegen de sluiting van de dijk tussen Urk en Lemmer, waarmee Urk eiland af is. Urk ziet in dat de inpoldering nieuwe kansen biedt.

De eerste kunstenaar die het eiland afbeeldt is niemand minder dan Willem van der Velde de Jonge (1633-1707). De zoon van de dan al wereldberoemde kunstenaar Willem van der Velde de Oude is in deze periode een vermaard schilder van zeestukken, die met regelmaat opdrachten van de admiraliteit krijgt. Rond 1660 is hij onderweg naar Texel om het uitrusten van de Hollandse schepen vast te leggen en ziet hij het eiland Urk. Op zijn tekening is duidelijk de vuurbaak te zien en de punt van de toren van de kerk.

Al in de vijftiende eeuw wordt de op het eiland Urk aangevoerde vis verladen naar het vasteland, op weg naar de consument. Onder moeilijke, primitieve omstandigheden worden op de kust van het eiland de vangsten vanaf de vissersschepen overgeladen in water- en vrachtschepen om deze zo snel mogelijk naar de wal te vervoeren. Eeuwen later is Urk uitgegroeid tot het vishandelscentrum van Nederland.

De schaalvergroting van de vloot neemt een vlucht na de goede visjaren in de jaren zestig. Tussen 1968 en 1977 vindt een verdrievoudiging plaats van het motorvermogen. Dat is nodig door de introductie van de boomkor, waardoor de schepen steeds zwaardere vistuigen krijgen. Meer motorvermogen betekent in de praktijk ook vaak meer visvangst. De overheid moet ingrijpen om een einde te maken aan de pk-race en de visbestanden te beschermen.